II. MEŞRUTİYET ARİFESİNDE İRAN’DA BİR İTTİHATÇI: ÖMER NACİ (1878-1916)

Özet (Öz)

1516 57 0  PDF  PDF

II. MEŞRUTİYET ARİFESİNDE İRAN’DA BİR İTTİHATÇI: ÖMER NACİ (1878-1916)

XX. yüzyılın başında sınırdaş üç devlet; Rus Çarlığı, İran ve Osmanlı Devleti’nde birbirini müteakiben yaşanan meşrutiyet hareketleri yüzyılın başında bölgedeki en dikkat çekici siyasi gelişmelerdendir. 1905’te Rusya’da 1906’da İran’da ve son olarak 1908’de Osmanlı’da cereyan eden bu hareketlerin ortak bir noktası birbirlerinden beslenmiş ve birbirlerini etkilemiş olmasıdır. Bu ülkeler arasında meşrutiyetini en geç ilan eden Osmanlı’da, 1906-1908 yılları arasında kaleme alınan muhalif metinlerde Rusya ve İran’a -zaman zaman Japonya’ya ve Çin’e de- atıflarda bulunulmakta ve oradaki gelişmelere “ibret” nazarıyla bakılmaktadır. Her ne kadar bu üç devletin anayasal hareketleri arasında bu tür etkileşimler görünse de özellikle aynı dine mensup olan Osmanlı ve İran’daki anayasal hareketler çok daha fazla ortak unsur taşımaktadır. Bu ortak unsurlardan biri de çalışmanın konusunu teşkil eden İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin önemli simalarından, edebî kimliği ve hatipliğiyle öne çıkan Ömer Naci’dir. Bu çalışmanın amacı, II. Meşrutiyet öncesinde başta Erzurum olmak üzere Anadolu’daki halk ayaklanmalarını organize etmek için Paris’ten hareket eden Naci’nin bir anda kendini nasıl İran’da bulduğunu ve orada kimlerle ne tür faaliyetler içerisinde olduğunu zikrederek, iki meşrutiyet hareketi arasında nasıl bir köprü vazifesi gördüğünü ortaya koymaktır. Ömer Naci üzerinden inşa edilen bu çalışma aynı zamanda II. Meşrutiyet arifesinde, ittihatçıların İran’daki meşrutiyet hareketlerini nasıl takip ettiklerine dair bir ışık tutmaktadır. Netice olarak XIX. yüzyıl boyunca modernleşme yolunda Osmanlı’yı takip eden İran’ın, II. Meşrutiyet (1908) öncesinde meşrutiyetini ilan etmesiyle (1906) kısa süreli de olsa Osmanlı muhalifleri için bir referans ve Naci’nin deyimiyle “nokta-i istinad” olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: II. Meşrutiyet, İran Meşrutiyeti, İttihat ve Terakki, Ömer Naci, Said Selmasi

 

Ayrıntılar

Makale Dili Türkçe
Makale Türü Lisansüstü Tez Makalesi
Makale Alanı Tarih
Yazar
Yayınlandığı Sayı 2. Sayı
Sayfa 29-55

Kaynakça

  • Ademiyet, F. (1362). Emir-i kebir ve İran (7. baskı). Şirket-i Sihami-yi İntişarat-ı Harizmî. [Google Scholar]
  • Akçura, Y. (1331). Tercüme-i hâl – Hüseyinzâde Ali Bey. Türk Yurdu, 7(3), 40-46. [Google Scholar]
  • Algar, H. (1973). Mirza Malkum Khan – A biographical study in Iranian modernism. University of California Press. [Google Scholar]
  • Bahşipor, C. (1385). Selmas ve devre-i meşrutiyet. Fasılname-i Mutalaat-ı Tarihî, 12, 225-269. [Google Scholar]
  • Bayar, C. (1997). Ben de yazdım: Millî mücadeleye gidiş I. Sabah Kitapları. [Google Scholar]
  • Bayat, A. H. (1998). Hüseyinzâde Ali Bey. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. [Google Scholar]
  • Bayramlı, O. (Ed.) (2007). Eli Bey Hüseynzade seçilmiş eserleri. Çaşıoğlu Neşriyatı. [Google Scholar]
  • Browne, E. G. (1914). The press and poetry of modern Persia. Cambridge University Press. [Google Scholar]
  • Bursalı, M. T. (1333). Osmanlı müellifleri. Matbaa-i Âmire. [Google Scholar]
  • Cemil, A. (1934). Bahaeddin Şakir Bey’in bıraktığı vesikalara göre ittihad ve terakki. Milliyet, 2925-3196 (4 Nisan - 31 Aralık). [Google Scholar]
  • Cevdet, A. (1907). Uyanınız! uyanınız! Matbaa-i İctihad. [Google Scholar]
  • Ceylan, A. (2008). Osmanlı coğrafyasında iktidarın sınırlandırılması (anayasalcılık): Tunus tecrübesi. Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 13(24), 129-156. [Google Scholar]
  • Doulatabadi, F. (2005). Ahter gazetesi çerçevesinde İran- Türkiye fikrî ve edebî ilişkileri [Doktora tezi, Ege Üniversitesi]. [Google Scholar]
  • Duru, K. N. (1957). İttihad ve terakki hatıralarım. Sucuoğlu Matbaası. [Google Scholar]
  • Emiroğlu, K. (1999). Anadolu’da devrim günleri – II. Meşrutiyet’in ilanı. İmge Kitabevi. [Google Scholar]
  • Eşref, (1906). Şah ve padişah. Matbaa-i İctihad. [Google Scholar]
  • Eyyüpoğlu, İ. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e bir ittihatçı – Kâzım Yurdalan (1881/2- 1962). Atatürk Üniversitesi Yayınları. [Google Scholar]
  • Fardyar, M. (1396). Matbaa-i ümid-i terakki-yi Tebriz ve müessesat-ı meşruta-i hâhan-ı ân. Payam-i Baharestan, 112, 73-92. [Google Scholar]
  • Göztepe, T. M. (1952, Ağustos 31). Yakın tarihten – millî hatibimiz Ömer Naci. Ankara Bayram Gazetesi. [Google Scholar]
  • Hanioğlu, Ş. (2001). Preparation for a revolution the young Turks 1902-1908. Oxford University Press. [Google Scholar]
  • Haşmet, R. (1324, Aralık 30). Ö. Naci. Bağçe. [Google Scholar]
  • Kansu, A. (2017). 1908 Devrimi (8. baskı). İletişim Yayınları. [Google Scholar]
  • Kesrevi, A. (1363). Tarih-i meşruta-i İran (14. baskı). Müessese-i İntişarat-ı Emir-i Kebir. [Google Scholar]
  • Kévorkian, R. (2011). The Armenian genocide: A complete history. I. B. Tauris Press. [Google Scholar]
  • Kızıldoğan, H. S. (1937). Vatan ve hürriyet = ittihat ve terakki. Belleten, 1(3-4), 619-625. [Google Scholar]
  • Kuran, A. B. (1948). İnkılâb tarihimiz ve ittihad ve terakki. Tan Matbaası. [Google Scholar]
  • Kut, H. (1972). Bitmeyen savaş. Yedigün Neşriyat. [Google Scholar]
  • Kuzucu, K. (2011). Türk kültür ve düşünce tarihinde sarafim kıraathanesi. Türk Yurdu, 413, 281-291. [Google Scholar]
  • Melikzâde, T. (1394). Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Azerbaycan meşrutiyet liderleri arasındaki ilişkiler (1905-1909). Varlık, 3, 123-130. [Google Scholar]
  • Muin, M. (1364). Ferheng-i Fârisi. Müessese-i İntişarat-ı Emir-i Kebir. [Google Scholar]
  • Naci, Ö. (1321, Aralık 1). Bacon’un şakird-i marifeti Rıza Tevfik Bey’e. Çocuk Bahçesi, 43, 1-8. [Google Scholar]
  • Naci, Ö. (1325a, Haziran 9). İran inkılabı hatıralarından I. Bağçe. [Google Scholar]
  • Naci, Ö. (1325b, Haziran 30). İran inkılabı hatıralarından II. Bağçe. [Google Scholar]
  • Niya, R. R. (1374). İran ve Osmanî der âsitane-i karn-i bistom. İntişarat-ı Setûde. [Google Scholar]
  • Niya, S. (1377). Meşahir-i Azeybaycan. İntişarat-ı Danyal. [Google Scholar]
  • Ören, N. (1953a, Nisan 3). Eski hatıralar serisi – Şair Ömer Naci. Dünya. [Google Scholar]
  • Ören, N. (1953b, Mayıs 5). Eski hatıralar serisi - İki hatîbden biri. Dünya. [Google Scholar]
  • Ören, N. (1953c, Mayıs 11). Eski hatıralar serisi - İki hatîbden öteki. Dünya. [Google Scholar]
  • Ören, N. (1953d, Mayıs 29), İki paşadan biri, Vehib Paşa. Dünya. [Google Scholar]
  • Öztürk, S. (2005). Cumhuriyet Türkiye’sinde kahvehane ve iktidar (1930-1945). Kırmızı Yayınları. [Google Scholar]
  • Resulzade, M. E. (1328). İran Türkleri IV. Türk Yurdu, 2(21), 648-656. [Google Scholar]
  • Ruhi, E. (1323, Ocak 7). Paris’te Müceddidîn-i Osmaniye Kongresi. Balkan, 343, 1-3. [Google Scholar]
  • Sarısaman, S. (1995). Ömer Naci Bey müfrezesi. Atatürk Yolu Dergisi, 4(16), 501-513. [Google Scholar]
  • Tevetoğlu, F. (1973). Ömer Naci. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları. [Google Scholar]
  • Turan, H. A. (1938, Mart 4-7). İttihad ve terakki nasıl kuruldu? Ubeydullah Efendi’nin oynadığı roller. Tan. [Google Scholar]
  • Yıldız, G. (2021). Farsça neşriyat bağlamında İstanbul ve Ahter matbaası. Kebikeç, 52, 69-104. [Google Scholar]

Bu makaleye nasıl atıf yapılır?

  • Yenilmez, H. (2022). II. Meşrutiyet arifesinde İran’da bir ittihatçı: Ömer Naci (1878-1916). Türkiye İran Araştırmaları Dergisi, 1(2), 29-55.
2022-2
Yıl: 2022 / Sayı: 2
30/07/2022
2022 - 2
Detayı Görüntüle